Jak wyglądało codzienne życie średniowiecznych studentów i kim byli?
Naukę rozpoczynali w młodym wieku: zazwyczaj studenci mieli 14 lub 15 lat, gdy przyjeżdżali np. do Paryża. W Bolonii buli starsi: ich średni wiek wynosił 30 lat.
Ilu było studentów w średniowiecznych miastach?
Bolonia, na przykład, miała około 500 do 1500 studentów w XIII wieku. To dużo jak na współczesne małe miasto, a i wtedy było dużo. Studenci napływali więc do tych miast, a w rezultacie dochodziło do wielu konfliktów. Konflikty występowały między mieszczanami a studentami, spory, walki. Problemy te pojawiały się naraz. Co można było przewidzieć gdy ponad tysiąc młodych ludzi wkroczyło do nieprzygotowanego miasta.
Dzień z życia studenta.
Zwykły dzień akademicki zaczynał się około godziny 5 rano – czasem trzeba było wstać ze świecą, bo było jeszcze bardzo wcześnie. Wynika to z faktu, że zwykłe wykłady odbywały się wcześnie rano. Nazywa się je „zwyczajnymi”, ale tak naprawdę są to wykłady specjalne: były najważniejsze, prowadzili je najlepsi nauczyciele o najważniejszych tematach. Później pojawiają się wykłady nadzwyczajne, które wbrew nazwie były tak naprawdę tylko wykładami wprowadzającymi, uzupełniającymi. Wykłady mogły dotyczyć dość ważnych tekstów, ale nie najważniejszych, nie kluczowych dla studiów. Nadzwyczajne wykłady mogły być prowadzone przez studentów studiów magisterskich, którzy kontynuowali naukę. Mogli je prowadzić nawet studenci studiów licencjackich, którzy chcieli spróbować swoich sił w nauczaniu.
Przedmioty nauki
Były też bardziej intensywne zajęcia, też nieformalne dyskusje, jak można sobie wyobrazić. Proces uczenia się przenosił się z formalnych ustaleń do pubów, karczm, tawern i innych tego typu miejsc. W sercu edukacji znajduje się siedem sztuk wyzwolonych. Było to siedem podstawowych przedmiotów, które każdy student musiał studiować, zanim przeszedł do wyższych dziedzin teologii, medycyny czy prawa.
Te semestry sztuk wyzwolonych były podzielone na, nauki humanistyczne i ścisłe. Po jednej stronie znajdują się gramatyka, retoryka i logika; były to nauki humanistyczne. Po drugiej stronie znajdują się nauki przyrodnicze, cztery przedmioty, quadrivium: muzyka, arytmetyka, geometria i astronomia.
Przedmioty humanistyczne były tak dobrane, aby każdy student nauczył się mówić, komunikować i myśleć po łacinie. Znaczna część to nauka podstaw łaciny – gramatyki, czyli tego, jak działa język łaciński. Było to niezwykle ważne, ponieważ wszyscy studenci, niezależnie od tego, co studiują – teologię, medycynę czy prawo – będą mogli się zrozumieć dzięki wspólnemu językowi, jakim jest łacina, i wspólnym podstawowym zasadom myślenia. Na zajęciach z logiki, na przykład, czytano dzieła Arystotelesa i uczono się, jak konstruować argumenty, jak odpierać argumenty przeciwnika, jak konstruować sylogizmy i jak myśleć jasno, zgodnie z zasadami, które Arystoteles zaproponował już w starożytnej Grecji.
Retoryka dotyczyła tego, jak skutecznie komunikować te idee, a także jest ważną częścią edukacji. Nauki przyrodnicze – można by zapytać, co tu robi muzyka i astronomia. Faktem jest, że badano tu podstawowe zasady harmonii wszechświata. Można odnaleźć wiele starożytnych tekstów: na przykład dzieła o muzyce Boecjusza (V wiek), dzieła Euklidesa o geometrii itd. To wszystko to podstawowe wykształcenie. Następnie studenci przechodzili do zaawansowanych studiów.
Studia w Paryżu
Wyobraź sobie że, studiujesz teologię w Paryżu, musisz zdobyć egzemplarz Glossa Ordinaria, zachwycającego tekstu, pierwszego poważnego podręcznika w tradycji uniwersyteckiej. Jest to olbrzymie kompendium, skompilowane około 1100 roku, zawierające wszystkie komentarze i przemyślenia na temat Pisma Świętego autorstwa wszystkich ojców kościoła i autorytatywnych myślicieli, takich jak Aureliusz Augustyn, Grzegorz Wielki, św. Co ludzie przed tobą mówili o wielkich tajemnicach wiary? Kiedy Jezus powiedział: “Sprzedaj co posiadasz i chodź za mną”, co miał na myśli? Co mieli na myśli ojcowie kościoła? Jesteś młody, masz 15 lub 17 lat, bijesz się z tymi tekstami, ale nie jesteś sam na tej drodze. Siadasz o 5 rano ze świeczką i czytasz wszystko to, co wielkie umysły przed tobą myślały o tych największych tajemnicach.
Czy będziesz miał swój własny egzemplarz Glossa Ordinaria? To mało prawdopodobne. Bardziej prawdopodobne jest to, że kopia zmieni właściciela lub sam dojdziesz do miejsca, w którym się znajduje. Tworzenie tych książek trwa niewiarygodnie długo. Rozwój uniwersytetów przyspieszył, a profesjonalni skrybowie tworzą je tak szybko, jak tylko mogą, ale mimo to mówimy o kopiowaniu piórem i papierem, gdzie skrybowie wydrapują tekst Pisma Świętego i komentarze na skórze zwierząt – możesz sobie wyobrazić, jak to wygląda.
Jaki był koszt studiów na średniowiecznym uniwersytecie?
Wszystko, o czym mówiłem, było bardzo drogie: studia na żadnym z uniwersytetów nie są tanie. Po pierwsze, trzeba się tam dostać: trzeba przyjechać do Paryża na przykład ze Szkocji lub Hiszpanii, a to samo w sobie jest drogie. Nawiasem mówiąc, bez gospodarki pieniężnej wszystko to byłoby niemożliwe. Nie można było po prostu wejść na uniwersytet ze stadem owiec i powiedzieć: “Witajcie, przyszedłem wam zapłacić”. Nie, to wymagało pieniędzy. Skąd studenci brali pieniądze? Oczywiście, płacili niewielką kwotę profesorom i musieli jeszcze zapłacić za mieszkanie.
Na początku mieszkańcy miasta zaczynali wynajmować mieszkania, szybko pojawiły się akademiki. Niektórzy mówili: “Możesz spać w naszej stodole lub w stajni, albo możesz wziąć ten pokój tutaj”. To wszystko było bardzo spontaniczne.
Finansowanie studiów w średniowiecznej Europie?
Jak więc za to wszystko zapłacić? Niektórzy studenci byli już wystarczająco bogaci: byli paryskimi arystokratami. Rupert Deutzsky, młody mnich, który wyjechał do Paryża, aby zdobyć formalne wykształcenie. Pisze o tym, jak jego bogaci przyjaciele patrzyli na niego z góry, ponieważ był biedny i nie mógł sobie pozwolić na dobre ubrania, książki i wszystko inne. Oczywiście, czyniąc to, przedstawia siebie w jak najlepszym świetle, opowiadając, jak wielkim był człowiekiem pomimo tych wszystkich trudności.
Jednak niektórzy studenci otrzymywali finansowanie, pomoc finansową, a to mogło przybierać różne formy. Być może spotkałeś patrona arystokratę, który mówi Ci: świetnie się zapowiadasz, dam Ci pieniądze i pojedziesz do Paryża, ale pod warunkiem, że wrócisz i będziesz dla mnie pracował. Inną opcją jest kościół, który często finansuje studentów. Może chcą pozyskać dobrych księży dla swojej diecezji i biskup może powiedzieć: zapewnimy tym siedmiu młodym ludziom wyjazd do Paryża, ale tylko wtedy, gdy wrócą, zostaną księżmi i będą dla nas pracować. Istniał nieformalny system finansowania.
Ale powiedziałbym, że co najmniej połowa studentów utrzymuje się sama, nie jest od nikogo zależna – to dzieci arystokratów, którzy sami płacą za swoją edukację. Kultura studencka prawdopodobnie nie zmieniła się zbytnio na przestrzeni lat: picie jest integralną częścią średniowiecznej kultury studenckiej. Być może wiesz, że w średniowieczu poziom spożycia alkoholu był wyższy niż obecnie. Szacuje się, że przeciętny człowiek od dzieciństwa wypijał około 3-4 kufli piwa dziennie. Woda jest dostępna, ale czasami nie jest tak godna zaufania jak piwo. Tak więc w Paryżu czy Bolonii kultura picia powstaje od samego początku.
To prowadzi do problemów, prowadzi do bijatyk: konflikty eskalują po trzech kuflach, więc w pewnym sensie to niesamowite, że studenci w ogóle zdołali się uczyć w takim środowisku. Tak, studia trwały dłużej: może to z powodu picia, ale średnio studia trwały raczej siedem lat niż trzy, zwłaszcza jeśli poważnie myślano o studiach. Aby stać się Master of Divinity, należało studiować 10-12 lat – nawet dłużej niż w przypadku doktoratu w USA.
